Εκπραγμάτωση των συνειδήσεων...

4/3/2014

Ο λόγος για τον οποίο τα πράγματα -μεταξύ των οποίων και τα απορρίμματα- επείγει να ειδωθούν διαφορετικά. Του Λάμπη Λαζάνη.

Ένας τρόπος για να ξεμπλέκουμε το κουβάρι της ζωής μας, είναι να βρίσκουμε μιαν άκρη του και από ‘κει να το εξετάζουμε, σαν να το βλέπαμε για πρώτη φορά...

Το απόβλητο που τώρα πετάμε, πολύ πριν αφήσει τ’ ακροδάχτυλά μας οδεύοντας για το καλάθι των αχρήστων, έφερε κρυμμένη τη ‘μοίρα’ του απόβλητου -μοιράδι και γραφτό του μαζί- ήδη από τη στιγμή που τακτοποιημένο στο ράφι του εμπορικού, ανάμεσα στ’ άλλα πιστοποιημένα με ISO αγαθά, αξιωνόταν τ’ άγγιγμα του χεριού μας... το πετάμε; ή μας απορρίπτει; το επιλέξαμε; ή μας επέλεξε;

Από αδράνεια, λόγω κεκτημένης συνήθειας εκατοντάδων χιλιετιών συναναστροφής με τη φύση, συνεχίζουμε να θεωρούμε, πως (εμείς) επιλέγουμε ή (πως εμείς) απορρίπτουμε ένα αντικείμενο. Όμως σήμερα, καθώς ανακαλύπτουμε εαυτούς πολιορκημένους, διαμεσολαβημένους, κατακερματισμένους από ένα σύμπαν τεχνητών αντικείμενων απανταχού παρόντων, γύρω και μέσα μας, σύμπαν προϊόντων και υποπροϊόντων από εφαρμογές μιας σαρωτικά θριαμβεύουσας "αντικειμενικής" τεχνοεπιστήμης, δικαιούμαστε, αν δεν είναι επιβεβλημένο "εκ των πραγμάτων", να θέτουμε τα ερωτήματα κι αλλιώς: τι μας επιλέγει; και τι μας απορρίπτει; κι ακόμα: με ποια κριτήρια; και με ποιο τέλος; Δεν είναι καιρός να αναγνωρίσουμε πως οι άνθρωποι δεν βρισκόμαστε πια στο κέντρο των εξελίξεων παρά μόνο προσχηματικά; Επειδή εκφέρουμε διάφορες κρίσεις, γνώμες, προτιμήσεις, κτλ., σημαίνει πως είναι και δικές μας; Γιατί, όσο κι αν κολακεύομαι να θεωρώ εαυτόν δρώντα (υποκείμενο) άλλο τόσο η κολακεία συσκοτίζει μέσα μου την κατάσταση του ενεργούμενου (αντικείμενου).

Αξία κι απαξία, προβεβλημένες πάνω στα πράγματα, μας βρίσκουν ή μας αφήνουν πιασμένες πάντα χέρι-χέρι, αλλά εμείς βλέπουμε κάθε φορά τη μία μόνο, αυτή που εντελλόμαστε ανάλογα με την αυτορρύθμιση της ροής των πραγμάτων, αυτορρύθμιση που δεν είναι παρά η άλλη όψη της δικής μας απορρύθμισης, έχοντας οι ίδιοι περιέλθει σε ρόλο αχθοφόρου, υποζυγίου, συγκυριακού συνοδού τους. Εξ’ ου και η φαινόμενη αντιφατικότητά μας: καθώς εκείνα μόνιμα κυβερνάνε και σύρουν το χορό, ακολουθάμε το βηματισμό, τη δικτατορία της κίνησής τους, ενώ μόνο όταν βρεθούμε στο περιθώριό τους μας παραχωρείται η χωρίς πρακτικό αντίκρισμα ελευθερία να γινόμαστε αντιφατικοί· τότε μπορούμε να εκφέρουμε κρίσεις αποκλίνουσες, αιρετικές, διαμαρτυρόμενες πλην όμως ‘ουτοπικές’ γιατί στο -ολοένα συρρικνούμενο άλλωστε- περιθώριο εκτός χορείας των πραγμάτων κάθε αυθόρμητη ανθρώπινη δραστηριότητα είναι αυστηρά ελεγχόμενη: ό,τι δεν επιτρέπεται ρητώς, απαγορεύεται! Στο περιθώριο, μόνο η στάση αναμονής είναι ανεκτή και τούτη μέχρι την επόμενη στροφή της δύνης των πραγμάτων που θα μας συμπαρασύρει, μέσα στις τάξεις τους, στη ‘γραμμή’ τους, στην υπηρεσία της δικής τους αδιάλειπτης συνέπειας και συνέχειας, στην διατήρηση της προτεραιότητάς τους έναντι παντός άλλου, γιατί, για τα πράγματα και μόνο γι’ αυτά, οι απαγορεύσεις απαγορεύονται! Αν επομένως δεν μπορούμε ν’ αναγνωρίσουμε τα αξιολογικά μας κριτήρια σαν απόλυτα δικά μας παρά μόνο συγκυριακά, ακριβώς γιατί καθορίζονται κατά προτεραιότητα από αλλότριες ανάγκες, αυτές των πραγμάτων εν προκειμένω, τότε οφείλουμε να είμαστε επιφυλακτικοί προς κάθε ευρέως διαδεδομένη ή κοινώς αποδεκτή ως αυτονόητη αξία ή το αντίθετό της. Είμαστε όμως;

Τι κι αν από καιρό μας προειδοποιεί ο λόγος πως <ι>ό,τι λάμπει δεν είναι χρυσός, τι κι αν αυθόρμητα αποκρύπτουμε από την κοινή θέα ό,τι πολύτιμο θέλουμε να προστατεύσουμε; Άυλη ασπίδα προστασίας από επίβουλα βλέμματα, η αφάνεια συνιστά σημαντική προστιθέμενη αξία κάθε πολύτιμης ουσίας αλλά κι εξουσίας, ας μη μας διαφεύγει, είναι τόσο σημαντική που μπορεί άνετα να λογίζεται από τον κάτοχό της σαν αξία "βάσης" πάνω στην οποία οι άλλες είναι οι προστιθέμενες. Επιτυγχάνεται μέσω πρακτικών στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται μια μετατόπιση, όπως η απομάκρυνση πέρα από τη γραμμή του ορίζοντα, η βύθιση στην αδιαφάνεια της ύλης η ταχυδακτυλουργία ως σειρά απρόβλεπτων επιταχύνσεων ή η δημοφιλέστερη: η απόσπαση της προσοχής· με την τελευταία, μέσω του υπερφωτισμού κάθε ασημαντότητας, οσοδήποτε μακρινής, το σημαντικό διαφεύγει από την προσοχή μας κι ας βρίσκεται δίπλα μας, μέσα μας. Έτσι, επειδή η εκπομπή και κατανομή των φωτεινών ροών, των lumen, πάνω στις επιφάνειες των πραγμάτων ορίζονται κατά τις απαιτήσεις τους, με βασικότερη εξ αυτών την ασφάλειά τους, γι’ αυτό οι τεχνικές φωτισμού τους λειτουργούν σαν τεχνικές αποπλάνησης για καθένα δυνητικά επίβουλο ή παρείσακτο στις υποθέσεις τους.

Για εμάς πάντα, υπό ή υπέρ-τιμημένα, μια και κατά τη βουλή τους ορίζεται το ακριβές μέτρο της αξίας τους (οι αγορές, από αυτά ρυθμίζονται ή απορυθμίζονται με μεγάλη μας "έκπληξη" κάθε φορά) τα πράγματα μας προστάζουν: με χρειάζεσαι, απόκτησέ με! ή κάνε με έτσι! ή και τώρα ξεφορτώσου με! Η προστακτική των πραγμάτων απευθύνεται στους υποταχτικούς της ολοένα επιτακτικότερη, κατακλύζοντας τον διαρκώς διευρυνόμενο χώρο του συλλογικού μας ασυνειδήτου· έχοντας απλόχερα λάβει από εμάς, από τη δική μας ζωή, νοημοσύνη, θέληση, έκφραση, μας επιβάλλουν τώρα να προσαρμοστούμε στις δικές τους διαθέσεις. Έτσι, ακόμη κι όταν νομίζουμε πως τ’ απορρίπτουμε από την καθημερινότητά μας, στην ουσία εκείνα είναι που μας εξορίζουν από τη δική τους, κι από τη δική μας όμως, γιατί συνεχίζουν να ολοκληρώνουν μιαν αυτονομημένη, καθόλου όμως ασύμπτωτη από τη δική μας, ύπαρξη.

Παρά τα επιδεινούμενα προβλήματα με τα οποία η αυτονόμηση των πραγμάτων φράζει τα περάσματα μπροστά μας, συνεχίζουμε να πράττουμε, χωρίς όμως να είμαστε στη θέση του, σαν τον πρωτόγονο ο οποίος με τη φυσικότητα που τον διακρίνει ρίχνει πίσω του το φλοιό του καρπού που μόλις έφαγε, ή πάλι τον θάβει προνοητικά για να κρύψει το ίχνος του από το αγρίμι που παραμονεύει· με την ίδια φυσικότητα απορρίπτουμε κι εμείς, καταμεσής του δρόμου ή σ’ ένα πράσινο ή μπλε κάδο, το κουτί του αναψυκτικού που μόλις μας δρόσισε: πέρα όμως από το σημείο απόρριψης του κουτιού, θεματική γύρω από το οποία εξαντλούνται οι πάντα αδιέξοδες αντιπαραθέσεις μας, δεν έχουμε καν υποπτευθεί τί σημαίνει να εξακολουθούμε ν’ αντιμετωπίζουμε το τεχνητό, άκρως τεχνοκρατούμενο, ελεγχόμενο κι αποδελτιωμένο σε κάθε του λεπτομέρεια περιβάλλον μας σαν να ‘ταν φυσικό, σαν να’ ταν ακόμη φύση.

Ό,τι ο πρωτόγονος παίρνει από τη φύση, το αποδίδει πίσω σε αυτήν όντας κομμάτι της, κι ας μην ταυτίζεται απόλυτα μαζί της. Σήμερα όμως γινόμαστε αποδέκτες περίπλοκα επεξεργασμένων αντικειμένων, των οποίων αγνοούμε τα πάντα πέρα από μια εφήμερη χρήση τους, για να τα αποπέμψουμε στη συνέχεια, με επιταχυνόμενο ρυθμό αγνοώντας πάλι τη μέλλουσα πορεία τους. Άλλοι είναι εκείνοι που αποφασίζουν, χωρίς ωστόσο η αποφασιστική μετοχή τους να συνδέεται με ανάληψη ευθύνης γι’ αυτήν: όχι η ευθύνη περί τα ανθρώπινα, αλλ’ η ετοιμότητα υπέρβασής της προκρίνεται όλο και περισσότερο ως προϋπόθεση για την εμπλοκή όσων επεμβαίνουν στις ροές των πραγμάτων. Γι’ αυτό, σε τούτο τον ανεστραμμένο κόσμο όπου τα πράγματα έχουν πάρει το πάνω χέρι, εκείνο που πράττουμε -χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε- όταν επιμένουμε να στιγματίζουμε, με ηθικολογική εμμονή, την ανευθυνότητα των άλλων, είναι να συνεπικουρούμε τα πράγματα στην απόκρυψη της ‘προοδευτικής’ εκπραγμάτωσης της συνείδησης όλων μας προκειμένου η τελευταία ν’ ανταποκρίνεται ασφαλέστερα και λειτουργικότερα (δημοκρατικότερα επίσης!) στην υπηρεσία τους. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι έχουμε καταστήσει την τεχνοκρατία αφανή άρχουσα τάξη, αφανή όχι γιατί δεν φαίνεται, αλλά γιατί για όλους, πολιτικούς ή απλούς πολίτες, η εξουσία της εδράζεται σε ασύνειδες επιλογές μας τις οποίες υποβάλλει ένας κοινά αποδεκτός τρόπος ζωής, μια κοινά αποδεκτή θέαση της πραγματικότητας και οι οποίες εκκινούν από την εσωτερική ζωή των πραγμάτων, τη νομοτέλειά τους, την οπτική και την προοπτική τους.

Όπως ο βιομηχανικός εργάτης των μοντέρνων καιρών, προσαρτημένος στην αλλοτριωτική αλυσίδα παραγωγής, έβλεπε μπροστά του, πάνω στον κυλιόμενο ταινιόδρομο τα "εν τω γίγνεσθαι" συναρμολογούμενα αντικείμενα να προβάλλουν στον υπαρκτικό του ορίζοντα για ν’ αποσυρθούν αμέσως μετά από την άλλη πλευρά έχοντας καθένα λάβει «νόμιμη μοίρα» από την ύπαρξή του, με τον ίδιο τρόπο, ο σημερινός καταναλωτής δεσμώτης άυλων αλυσίδων, καλείται να καταβάλει δυσβάσταχτο τίμημα, όχι πια για δικαιώματα χρήσης -τα πράγματα δεν μας ανέχονται πλέον ως χρήστες τους- αλλά αποζημίωσης για την (κατ’ αυτά) κατάχρησή τους. Έτσι, όπως άλλοτε τα τετράποδα, ‘πράματα’ κι αυτά, μας μετέφεραν υπομονετικά στην πλάτη τους μέχρι να απαξιωθούν από τα μηχανικά υποκατάστατά τους, έτσι τώρα κι εμείς συντριβόμαστε, αποδεκατιζόμαστε συστηματικά υπό το βάρος πραγμάτων στις απαιτήσεις των οποίων αδυνατούμε να ευθυγραμμιστούμε, αναμένοντας και τον δικό μας παροπλισμό, απαξιωμένοι με τη σειρά μας από ολοένα και πιο αξιόπιστα, αποδοτικά κι έξυπνα μηχανικά υποκατάστατα, δικής μας ωστόσο κατασκευής. Φθίνοντες, σε αριθμό και σημασία, κομπάρσοι της παραγωγής (ανεργία) ή της κατανάλωσης (φτώχεια), ανακαλύπτουμε εαυτούς σαν πρόσκαιρα, φθαρτά κι αναλώσιμα εξαρτήματα, υποβαθμισμένη πρώτη ύλη στο έργο προώθησης της μεγάλης ροής για τη μεταμόρφωση των πραγμάτων του κόσμου, της διάδοσης του ευαγγελίου τους, του ευαγγελισμού τους.

Γιατί να αγανακτούμε; Τα αναστήσαμε, τα λατρέψαμε, τα εμπιστευτήκαμε, τους δώσαμε από τη ζωή μας, και να που τώρα διεκδικούν ελευθερία από τους δημιουργούς τους, όπως κι εμείς την είχαμε λάβει από τον δικό μας Θεό δημιουργό χωρίς καν να χρειαστεί να την διεκδικήσουμε. Αν όμως επιμένουμε για δικαιοσύνη μεταξύ μας και μάλιστα αμερόληπτη, θα θέλουμε ασφαλώς να μας αποδοθεί από κάποιον που αποδεχόμαστε, που αγαπάμε: γι΄ αυτό, κατά τραγική ειρωνεία και αυτό-καταδίκη μας καταδική μας, λαβαίνουμε ήδη δικαιοσύνη από τα πράγματα, δηλαδή: αντικειμενική!

Ολοκληρώνοντας την, από αιώνες ξεκινημένη, έφοδό μας κατ’ ενός αποїερωμένου κόσμου, καταντούμε άβουλοι σύμμαχοι, το πρόσταγμα έχει μετατεθεί στα πράγματα, φθάνουμε σε μια ανθρωπότητα αφηρημένη, ξεχασμένη, ανίκανη να ιστορήσει τον εαυτό της, σε παθητική αναμονή του πλήρους αυτοματισμού, του κλεισίματος του κύκλου παραγωγής και αναπαραγωγής των πραγμάτων μέσα στα ίδια και από τα ίδια. Βρισκόμαστε προ μιας νέας εξόδου, αυτή της μνήμης και της ανάμνησης της πρώτης και καθοριστικής για το είδος εξόδου από έναν παράδεισο φυσικό, για να εισέλθουμε, κοπαδιαστά, στο υπερσύγχρονο και άρτια φυλασσόμενο πάρκο της τεχνοεπιστήμης, τρόφιμοι όχι και τόσο νέου είδους καθώς ‘ανθρωπιστικά’ στρατόπεδα, στίβοι ολυμπιακών και παραολυμπιακών αγώνων, γενετικά εργαστήρια και πολλές άλλες πρακτικές εξακολουθούν να συσσωρεύουν πολύτιμο πειραματικό κεφάλαιο πάνω στην "πρωταρχική συσσώρευση", εκείνη των στρατοπέδων ναζί, κεφάλαιο που ‘εκ των πραγμάτων’ με κανένα τρόπο δεν πρόκειται να μείνει αναξιοποίητο στο άμεσο μέλλον. Με άλλα λόγια, μιλάμε για έναν αδιανόητο ακόμα ολοκληρωτισμό εξ’ αιτίας του οποίου, αν υπήρχε δυνατότητα να τον εννοήσουμε έγκαιρα όλοι, πολύ πιθανά θα βλέπαμε φασίστες / «αντι-δημοκράτες» και αντιφασίστες / «δημοκράτες», απαρηγόρητους να κλαίνε ο ένας στον ώμο του άλλου! Είθε να γίνει, και γρήγορα, γιατί ο εχθρός είναι αλλού...